Baş ağrısı, insanlık tarihinin en eski ve en yaygın sağlık sorunlarından biridir. Neredeyse herkes hayatının bir döneminde bu şikâyeti yaşar. Genellikle tüm başı saran, zonklayıcı ya da sıkıştırıcı şekilde tarif edilen ağrılar, migren veya gerilim tipi baş ağrısı gibi tanıdık tablolarla ilişkilendirilir. Ancak nöroloji uzmanları için bile yeni sayılabilecek son yıllarda tanımlanmış özel baş ağrısı tipleri de vardır. Bu nadir formlar arasında yer alan Nummular Baş Ağrısı, kendine özgü görünümü ve sınırlı ağrı alanıyla dikkat çeker. Adını Latince “madeni para” anlamına gelen nummulus kelimesinden alan bu hastalık, baş ağrısı spektrumunda ayrı bir yer tutar. Bu yazı, baş ağrısı hastalıkları içinde az bilinen bu tabloyu anlaşılır biçimde tanıtmayı ve doğru bilgilerle aydınlatmayı amaçlamaktadır.

Nummular baş ağrısı, genellikle saçlı deride parmakla gösterilebilecek kadar küçük bir alanda, dairesel veya oval biçimli ağrı ile seyreden nadir bir baş ağrısı tipidir. Ağrı çoğu zaman hep aynı noktada hissedilir ve yer değiştirmez. Sürekli ya da ataklar hâlinde yaşanabilir; hafif bir sızlama hissinden, günlük yaşamı etkileyen orta şiddetli ağrıya kadar değişkenlik gösterebilir. Bazı hastalar bu bölgeyi dokunmaya karşı hassas, bazen de karıncalanma veya yanma hissiyle tarif eder. Migren veya gerilim tipi baş ağrısından farklı olarak lokalize karakteri ve stabil ağrı alanı ile ayırt edilir.

Nummular Baş Ağrısı Nedir?

Nummular Baş Ağrısı, Uluslararası Baş Ağrısı Derneği (IHS) tarafından “primer baş ağrısı” kategorisinde tanımlanan, oldukça lokalize ve kendine özgü bir baş ağrısı türüdür. Latince “nummulus” kelimesi “küçük madeni para” anlamına gelir ve bu isim, ağrının sınırlı, yuvarlak veya eliptik biçimli, net sınırlarla ayrılmış bir bölgede hissedilmesini yansıtır. Bu nadir baş ağrısı tipi, genellikle saçlı deride madeni para büyüklüğünde bir noktada ağrıya yol açar. Ağrının belirli bir alanda sınırlı kalması ve çevreye yayılmaması, Nummular Baş Ağrısı’nı diğer yaygın baş ağrısı sendromlarından (migren, gerilim tipi baş ağrısı vb.) ayıran en karakteristik özelliktir.

Diğer baş ağrısı türlerinin aksine Nummular Baş Ağrısı, tüm başı saran zonklayıcı ağrılar şeklinde değil, parmakla gösterilebilecek kadar net bir bölgede hissedilir. Hastalar genellikle “başımda bozuk para büyüklüğünde bir yer sürekli ağrıyor” şeklinde tarif eder. Ağrı genellikle 1 ila 6 santimetre çapında sabit bir alandadır; bazen sürekli, bazen de ataklar hâlinde ortaya çıkar. Bu durum, başka bir hastalığın belirtisi olmaksızın doğrudan ağrının kendisinin hastalık olduğu anlamına gelir. Yani Nummular Baş Ağrısı, altta yatan başka bir neden olmaksızın gelişen primer (birincil) bir baş ağrısı sendromudur ve baş ağrısı hastalıkları arasında özgün bir klinik tablo olarak kabul edilir.

Nummular Baş Ağrısı Neden Olur?

Nummular Baş Ağrısı’nın kesin nedeni henüz tam olarak açıklığa kavuşmamıştır. Ancak mevcut bilimsel veriler, bu durumun merkezi sinir sistemi kaynaklı bir problemden çok, kafa derisindeki (skalp) sinir uçlarının lokal bir hassasiyeti ile ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. En çok kabul gören teoriye göre, saçlı deriyi besleyen küçük duyusal sinir dallarından bir veya birkaçının lokal irritasyonu ya da mikroskobik düzeyde bir sinir hasarı sonucu ağrı sinyalleri sürekli hâle gelir. Bu da madeni para şeklindeki sınırlı ağrı alanını açıklar. Özellikle ağrının sık görüldüğü bölgelerin, yüz ve başın ön kısmının duyusunu taşıyan trigeminal sinirin terminal dallarıyla örtüşmesi, bu sinir ağının nummular baş ağrısında rol oynayabileceğini düşündürmektedir.

Bazı araştırmacılar, ağrının kökeninde lokal kemik veya yumuşak doku düzeyinde mikroskobik patolojiler olabileceğini de öne sürmüştür. Kafatası kemiği içinde veya deri altı dokularda sinir sıkışması ya da inflamatuar değişiklikler bu tabloyu tetikleyebilir. Ancak yapılan detaylı görüntüleme incelemelerinde çoğu zaman belirgin bir yapısal anormallik saptanmaz. Özetle, Nummular Baş Ağrısı, merkezi bir beyin hastalığından çok, kafa derisinde yer alan sınırlı bir periferik sinir kaynaklı ağrı sendromu olarak kabul edilir.

Nummular Baş Ağrısı Kimlerde Görülür?

Nummular Baş Ağrısı, genel toplumda oldukça nadir görülen bir baş ağrısı tipidir. Her yaşta ortaya çıkabilse de en sık olarak orta yaş ve üzerindeki yetişkinlerde, özellikle 40–60 yaş aralığında tanımlanmıştır. Kadınlarda erkeklere göre biraz daha sık görülme eğilimindedir. Bu durumun cinsiyet farklılığı, hormonal ve genetik faktörlerle ilişkili olabileceği düşünülmektedir.

Bazı hastalarda migren veya gerilim tipi baş ağrısı gibi başka bir baş ağrısı bozukluğu öyküsü de bulunabilir. Ancak bu, nummular baş ağrısının ortaya çıkması için bir ön koşul değildir. Çoğu vakada herhangi bir sistemik hastalık ya da belirgin risk faktörü olmaksızın gelişir. Bu nedenle nummular baş ağrısı, genellikle primer (kendine özgü ve bağımsız) bir baş ağrısı sendromu olarak kabul edilir.

Nummular Baş Ağrısı Belirtileri Nelerdir?

Nummular Baş Ağrısı, kendine özgü ve oldukça karakteristik bir klinik tabloya sahiptir. Diğer baş ağrısı türlerinden kolayca ayırt edilmesini sağlayan bu özgün belirtiler şu şekilde özetlenebilir:

• Ağrının Yeri ve Şekli:
  Nummular baş ağrısının en tipik özelliği, kafatasında madeni para büyüklüğünde, keskin sınırlarla belirlenmiş bir ağrı alanının bulunmasıdır. Bu bölge genellikle tek taraflıdır ve hastaların büyük kısmında parietal (başın yan-üst kısmı) bölgede yer alır. Daha nadiren alın, şakak veya ense kısımlarında da görülebilir. Bazı hastalarda birden fazla küçük ağrı odağı bulunabilir.
• Ağrının Karakteri:
  Ağrı çoğunlukla sürekli bir sızlama, basınç veya yanma hissi şeklindedir. Bunun üzerine, zaman zaman birkaç saniye ila dakika süren, batıcı veya elektrik çarpması benzeri kısa ağrı atakları Bu ataklar, nevraljiform ağrı olarak tanımlanır ve hastalarda keskin bir rahatsızlık hissi yaratabilir.
• Ağrının Şiddeti:
  Temel ağrı genellikle hafif-orta düzeydedir ve günlük yaşam aktivitelerini tamamen engellemez. Ancak üzerine binen keskin ataklar bazen kısa süreli ama daha yoğun ağrı epizotları oluşturur. Bu da özellikle odaklanma gerektiren işlerde rahatsız edici hale gelebilir.
• Duyusal Değişiklikler:
  Hastaların yaklaşık yarısında ağrılı bölgede dokunmaya karşı aşırı hassasiyet (allodini), normal dokunuşu ağrılı hissetme (hiperestezi) veya tam tersi şekilde hissetme azalması (hipoestezi) görülür. Bu nedenle saç taramak, başa temas eden aksesuar kullanmak veya o bölgeye dokunmak ağrıyı artırabilir.
• Süre ve Seyir:
  Nummular baş ağrısı genellikle kronik Haftalar, aylar hatta yıllar boyunca sürebilir. Bazı hastalarda ağrı zaman zaman kendiliğinden hafifleyip tekrar şiddetlenebilir, bu da hastalığın dalgalı karakterini oluşturur.

Uluslararası Baş Ağrısı Hastalıkları Sınıflaması (ICHD-3) Tanı Kriterleri- 4.8 Nummalar Headache

1. Kafatasında, saçlı deride veya başın yumuşak dokularında dairesel ya da oval biçimli, iyi sınırlı bir alanda hissedilen lokalize baş ağrısı olması.
2. Ağrının karakteri aşağıdakilerden en az ikisini taşımalıdır:
3. Ağrı alanı sabit bir konumda kalır (yer değiştirmez).
4. Ağrı alanı 1–6 cm çapındadır.
5. Ağrı sürekli veya ataklar halinde olabilir, ancak hep aynı bölgededir.
6. Ağrılı bölgede duyusal değişiklikler (hassasiyet artışı, his kaybı veya karıncalanma) eşlik edebilir.
7. Ağrı, diğer baş ağrısı bozukluklarıyla (örneğin migren, gerilim tipi, nevraljiler) açıklanamaz.
8. Başka bir yapısal veya sistemik nedenin dışlanmış olması gerekir (örneğin tümör, enfeksiyon, deri altı lezyon, travma).

Ek Klinik Özellikler (Destekleyici Bulgular)

• Ağrı genellikle tek taraflıdır.
• Çoğunlukla parietal bölgede yer alır.
• Ağrılı bölgeye dokunmakla hassasiyet (allodini)
• Ağrı orta şiddette ve genellikle sürekli bir sızlama veya yanma hissi şeklindedir.
• Ağrılı alanın dışında genellikle tamamen normal his alınır.

Nummular Baş Ağrısı Tanısı Nasıl Konur?

Nummular Baş Ağrısı tanısı, büyük ölçüde hastanın anlattığı tipik ağrı öyküsüne ve nörolojik muayenede saptanan lokalize hassasiyet bulgularına dayanır. Ancak bu kadar sınırlı bir baş ağrısı, bazı ciddi hastalıklarla karışabileceği için tanı sürecinde bu durumların titizlikle dışlanması gerekir. Tanı genellikle şu basamaklarla konur:

1. Detaylı Hasta Öyküsü (Anamnez):
   Nummular baş ağrısı tanısında en değerli bilgi, hastanın ağrıyı nasıl tarif ettiğidir. Doktorunuz, ağrının tam yerini, başlangıç zamanını, karakterini ve süresini Hastanın ağrılı alanı parmağıyla net bir şekilde gösterebilmesi, bu sendromu düşündüren en tipik ipuçlarından biridir. Ağrının sabit bir noktada olması, nummular ağrıyı diğer baş ağrılarından ayırır.
2. Fiziksel ve Nörolojik Muayene:
   Nörolojik muayene genellikle normaldir, ancak ağrılı bölgede dokunmaya karşı hassasiyet, karıncalanma veya hissetme azalması Bu bulgular, ağrının gerçekten kafa derisinde sınırlı bir sinir alanından kaynaklandığını gösterir.
3. İkincil Nedenlerin Dışlanması:
   Tanı koymadaki en kritik aşama, ağrıya neden olabilecek diğer yapısal veya sistemik hastalıkların elenmesidir. Çünkü kafatasında bu kadar sınırlı ağrıya yol açabilecek bazı tıbbi durumlar da mevcuttur:
   • Kafatası Lezyonları: İyi/kötü huylu kemik tümörleri, metastazlar veya enfeksiyonlar (ör. osteomiyelit).
   • Deri ve Deri Altı Lezyonları: Kistler, lipomlar (yağ bezeleri) veya diğer cilt altı oluşumlar.
   • Sistemik Hastalıklar: Multipl miyelom gibi kemiği tutan sistemik hastalıklar.
   • Lokal Travmalar: Hastanın farkında olmadığı küçük darbeler veya geçmiş yaralanmalar.
4. Görüntüleme Yöntemleri:
   Bu ikincil nedenleri dışlamak için çoğu hastada Beyin ve Kafa Kemiği Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) yapılır. MRG, hem beyin dokusunu hem de kafa kemiği ve saçlı deriyi ayrıntılı biçimde değerlendirir. Eğer MRG’de ağrıyı açıklayacak bir patoloji görülmezse ve hastanın öyküsü tipikse, Nummular Baş Ağrısı tanısı kesinleşir. Bazı olgularda, özellikle kemik kaynaklı şüphe varsa, 3 boyutlu Bilgisayarlı Tomografi (BT) gibi ek tetkikler de istenebilir.

Nummular Baş Ağrısı Tedavisi

Nummular Baş Ağrısı’nın tedavisi, ağrının şiddetine, sıklığına ve hastanın günlük yaşamını ne kadar etkilediğine göre planlanır. Bazı hastalarda ağrı hafif ve tolere edilebilir düzeyde seyrettiği için yalnızca bilgilendirme ve hastalığın iyi huylu olduğuna dair güvence verilmesi yeterli olabilir. Ancak ağrının yaşam kalitesini belirgin biçimde bozduğu durumlarda çeşitli farmakolojik, enjeksiyon temelli ve destekleyici tedavi seçenekleri uygulanabilir.

Farmakolojik (İlaç) Tedaviler

• Nöropatik Ağrı İlaçları:
  Nummular baş ağrısında en etkili ilaç grubu, sinir kaynaklı ağrılar için kullanılan nöromodülatörlerdir. Özellikle Gabapentin, en sık tercih edilen ve en başarılı sonuçların bildirildiği ilaçtır. Tedavi genellikle düşük dozla başlar ve toleransa göre kademeli olarak artırılır. Alternatif olarak Pregabalin veya trisiklik antidepresanlar (örneğin Amitriptilin) da etkili seçenekler arasındadır.
• Anti-inflamatuar İlaçlar (NSAİİ’ler):
  Standart ağrı kesiciler (örneğin ibuprofen, naproksen) genellikle sınırlı etki gösterir; ancak hafif semptomu olan hastalarda kısa süreli denemeler yapılabilir.

Lokal Enjeksiyonlar

• Botulinum Toksini (Botoks) Uygulaması:
  İlaç tedavisine yanıt vermeyen, dirençli nummular baş ağrısı olgularında Botoks enjeksiyonları etkili bir seçenek olabilir. Ağrılı bölgeye uygulanan düşük doz botulinum toksini, sinir uçlarındaki aşırı iletimi bloke ederek ağrının azalmasını sağlar. Klinik gözlemler, bu yöntemin hem ağrı sıklığını hem de şiddetini anlamlı biçimde düşürebildiğini göstermektedir.
• Lokal Anestezik veya Steroid Enjeksiyonları:
  Ağrının yoğun olduğu sınırlı alana yapılan lokal anestezik (lidokain, bupivakain) veya steroid enjeksiyonları, sinir irritasyonunu baskılayarak geçici hatta bazen kalıcı rahatlama sağlayabilir.
  • Sinir blokları özellikle okzipital sinir veya ağrılı bölgedeki terminal sinir dallarına Bu işlem, hem tanısal hem de terapötik amaçla kullanılır.

Diğer Tedavi Yaklaşımları

• Topikal Uygulamalar:
  Lidokain veya kapsaisin içeren kremler, sinir uçlarındaki aşırı duyarlılığı azaltarak bölgesel rahatlama sağlayabilir. Düzenli kullanımda özellikle hafif semptomu olan hastalarda fayda bildirilmektedir.
• Yaşam Tarzı ve Destekleyici Yaklaşımlar:
  Uyku düzeni, stres kontrolü, saçlı deriye aşırı basınç yapan aksesuarların (sıkı şapka, bandana vb.) kullanımından kaçınma gibi küçük değişiklikler, ağrının tetiklenmesini önleyebilir.

Sonuç olarak, Nummular Baş Ağrısı genellikle iyi huylu bir baş ağrısı sendromudur. Her ne kadar nadir ve sıra dışı bir klinik tablo sunsa da, doğru tanı konulduğunda etkin tedavi seçenekleri mevcuttur. Hastalar çoğu zaman uygun ilaç tedavisi, lokal enjeksiyonlar veya sinir bloklarıyla ağrılarını kontrol altına alabilir ve yaşam kalitelerini belirgin şekilde artırabilirler.

Nummular Baş Ağrısı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Kafamda sadece bozuk para büyüklüğünde bir noktanın ağrıması normal mi? Bu gerçekten bir baş ağrısı türü mü?

Evet. Bu durum tıp literatüründe “Nummular Baş Ağrısı” olarak tanımlanan primer bir baş ağrısı sendromudur. Ağrının tüm başa yayılmak yerine parmakla gösterilebilecek kadar sınırlı, yuvarlak veya oval bir alanda hissedilmesi bu tabloya özgüdür. Uluslararası Baş Ağrısı Derneği (IHS) tarafından tanınan bu sendrom, nadir görülse de iyi huylu (benign) bir baş ağrısı tipidir.

Başımın tek bir noktasında hissettiğim bu ağrı, bir beyin tümörünün veya başka tehlikeli bir durumun belirtisi olabilir mi?

Bu kadar sınırlı bir ağrı doğal olarak endişe yaratabilir. Doktorlar öncelikle ikincil nedenleri (örneğin kafa kemiği lezyonu, enfeksiyon, cilt altı kitle veya beyin tümörü gibi) dışlamak için değerlendirme yapar. Bu süreçte genellikle Beyin MR gibi görüntüleme yöntemleri kullanılır. Eğer bu testler temiz çıkarsa ve ağrının tipi tipikse, tanı Nummular Baş Ağrısı olarak konur. Bu durumda tehlikeli bir hastalık söz konusu değildir.

Bazen başıma anlık olarak iğne batması veya elektrik çarpması gibi ağrılar giriyor. Bu Nummular Baş Ağrısı mıdır?

Bu tanım genellikle “Birincil Saplanıcı Baş Ağrısı” (ice-pick headache) ile uyumludur; bu tip ağrılar anlık ve yeri değişkendir. Nummular Baş Ağrısı’nda ise ağrı hep aynı, sabit ve net sınırlı bir bölgede olur. Bu alanda genellikle sürekli bir sızlama veya basınç hissi bulunur ve bazen üzerine batıcı ataklar binebilir. Ayırt edici özellik, ağrının hep aynı “madeni para” şeklindeki noktada ısrarcı olmasıdır.

Bu baş ağrısı için hangi doktora gitmeliyim ve tedavisi var mı?

Bu tür bir ağrı için başvurulması gereken uzmanlık dalı Nöroloji’dir. Nöroloji uzmanı, gerekli muayene ve tetkikleri yaparak tanıyı kesinleştirir ve uygun tedavi planını oluşturur.
Tedavi çoğu zaman mümkündür. Nöropatik ağrı ilaçları (örneğin Gabapentin, Pregabalin, Amitriptilin) genellikle iyi yanıt verir. Dirençli vakalarda ise Botoks (Botulinum toksini) enjeksiyonları veya sinir bloğu uygulamaları ile başarılı sonuçlar alınabilir.

Nummular Baş Ağrısı kalıcı mıdır, yoksa zamanla geçer mi?

Hastalığın seyri kişiden kişiye değişir. Genellikle kronik (uzun süreli) bir özellik gösterir; aylar hatta yıllar sürebilir. Bazı hastalarda ağrı kendiliğinden hafifleyebilir veya tamamen kaybolabilir, ardından tekrar başlayabilir. Diğerlerinde ise tedaviye rağmen düşük şiddetle devam edebilir. İyi haber: uygun tedaviyle ağrının şiddeti ve sıklığı büyük ölçüde kontrol altına alınabilir, yaşam kalitesi belirgin şekilde artar. Uzun dönem izlem çalışmalarında hastaların yaklaşık yarısında (yaklaşık %48) ağrı alanının aktif olmaktan çıktığı bildirilmiştir. Bu da tedavi ve takip ile gelişme sağlanabileceğini göstermektedir.

Nummular Baş Ağrısı migrenle ilişkili midir?

Bazı hastalarda migren öyküsü bulunabilir, ancak Nummular Baş Ağrısı migrenle aynı şey değildir. Migren genellikle geniş bir baş bölgesini tutar, zonklayıcıdır ve bulantı, ışık veya ses hassasiyeti gibi belirtilerle seyreder. Nummular Baş Ağrısı ise küçük, sabit bir alanda sınırlıdır ve bu yönüyle farklı bir klinik tablodur.

Bu ağrı kalıcı bir beyin hasarına yol açar mı?

Hayır. Nummular Baş Ağrısı, beyin dokusunda kalıcı bir hasara neden olmaz. MR görüntülemeleri genellikle normaldir. Ağrı, kafa derisindeki sinir uçlarının hassasiyetinden kaynaklanır; dolayısıyla kalıcı bir nörolojik kayıp riski yoktur.

Nummular baş ağrısı tedavi edilebilir mi?

Evet. Nummular Baş Ağrısı genellikle iyi huylu bir baş ağrısı türüdür ve uygun tedavi yaklaşımlarıyla kontrol altına alınabilir. Araştırmalarda Gabapentin ve Amitriptilin gibi nöropatik ağrı ilaçlarının, ayrıca OnabotulinumtoxinA (Botoks) enjeksiyonlarının fayda sağladığı bildirilmiştir.

Botoks veya sinir bloğu tedavisi güvenli midir?

Evet. Bu tedaviler, baş ağrısı ve sinir kaynaklı ağrılarda uzun yıllardır güvenle kullanılmaktadır. Botoks, sinir uçlarından ağrı iletimini bloke ederken; sinir bloğu, sinirin aşırı uyarılabilirliğini bloke eder. Deneyimli bir nöroloji uzmanı tarafından uygulandığında komplikasyon riski düşüktür ve çoğu hastada belirgin rahatlama sağlanır.

Botoks veya sinir bloğu tedavisi gerçekten etkili mi?

Evet. Özellikle tedaviye yanıt vermeyen vakalarda Botoks enjeksiyonları ve lokal sinir blokları etkili olabilmektedir. Literatürde onabotulinumtoxinA uygulanan gruplarda %50 üzeri yanıt oranları bildirilmektedir.

Bu ağrı başka baş ağrısı türleriyle karışabilir mi?

Evet nummalar baş ağrısına bazen migren ya da gerilim tip baş ağrısı eşlik edebilir. Hastaların bir kısmında Migren veya gerilim tipi baş ağrısı öyküsü de bildirilmektedir. Ancak nummular baş ağrısının farkı tipik olarak ağrının küçük, sabit ve net bir alanda olmasıdır.

Sonuç olarak:

Nummular Baş Ağrısı nadir görülse de, doğru tanı ve tedaviyle kontrol altına alınabilen, iyi huylu bir baş ağrısı türüdür. Ağrınız lokalize, sabit bir noktadaysa ve uzun süredir devam ediyorsa bir nöroloji uzmanına başvurmanız en doğru yaklaşımdır.