Vestibüler nörit, iç kulakta yer alan denge sinirinin iltihaplanması sonucu gelişen ve ani başlangıçlı, yoğun baş dönmesiyle kendini gösteren önemli bir denge organı hastalığıdır. Hastalar genellikle bir anda ortaya çıkan ve çevrenin hızla dönüyormuş gibi hissedildiği vertigo nedeniyle ayağa kalkmakta zorlanır; şiddetli bulantı, kusma ve denge kaybı tabloya eşlik eder. Bu durum çoğu zaman acil servise başvuru gerektirir ve günlük yaşamı ciddi şekilde kısıtlar.

Vestibüler nörit çoğunlukla viral enfeksiyonlar sonrası ortaya çıkar. Grip, üst solunum yolu enfeksiyonları veya COVID-19 gibi hastalıkları takiben vestibüler sinirde gelişen iltihaplanma, beynin denge sinyallerini doğru yorumlayamamasına neden olur. Bu hastalık özellikle 30–60 yaş arası yetişkinlerde daha sık görülür ve akut vestibüler sendromun en yaygın nedenlerinden biridir.

Erken tanı ve doğru tedavi ile vestibüler nörit tamamen iyileşebilen bir hastalık olsa da, tedavinin geciktiği durumlarda uzun süre devam eden dengesizlik, yürürken sallanma hissi ve görsel odaklanma problemleri gibi kronik şikayetler kalıcı hâle gelebilir. Bu nedenle vestibüler nöritin doğru bir şekilde tanınması ve yönetilmesi büyük önem taşır.

Bu rehberde vestibüler nöritin neden olduğu baş dönmesi ataklarının nasıl geliştiğini, tanı sürecinde hangi testlerin kullanıldığını ve en güncel tedavi seçeneklerini bilimsel temellere dayanarak açıklayacağız. Amaç, hastaların daha hızlı iyileşmelerine ve yaşam kalitelerinin korunmasına destek olmaktır.

Vestibüler Nörit Nedir?

Vestibüler nörit, iç kulakta dengeyi sağlayan vestibüler sinirin iltihaplanması sonucu ortaya çıkan bir baş dönmesi hastalığıdır. Bu durum, beynin denge merkezine iletilen sinyallerin ani şekilde bozulmasına neden olur ve şiddetli, aniden başlayan vertigo ataklarıyla kendini gösterir. Hastalar genellikle “yer ayağımın altından kayıyor”, “etraf bir anda dönmeye başladı” şeklinde tarif eder.

Vestibüler nöritin en önemli özelliği, işitme kaybının olmamasıdır. Bu nedenle hem baş dönmesi hem de işitme kaybının birlikte görüldüğü labirentit hastalığından kolayca ayırt edilir. Hastalık çoğunlukla tek kulağı etkiler ve o taraftaki denge sinirinin işlevi geçici olarak zayıflar.

İltihaplanma sonucu vestibüler sinirdeki sinir iletimi bozulur; bu durum beyni şaşırtır ve denge algısında ani kopukluk oluşur. Vücut bu beklenmedik durumu telafi etmeye çalıştıkça bulantı, kusma, terleme ve gözlerde istemsiz kayma (nistagmus) gibi belirtiler gelişir.

Vestibüler nörit genellikle tek atakla sınırlıdır ve zaman içinde beynin uyum sağlamasıyla (merkezi kompanzasyon) belirgin şekilde düzelme görülür. Bununla birlikte bazı kişilerde aylarca sürebilen dengesizlik şikâyetleri kalabilir. Bu noktada vestibüler rehabilitasyon egzersizleri tedavinin en kritik aşamalarından biridir.

Sonuç olarak vestibüler nörit; hızlı başlayan, yoğun baş dönmesine yol açan ancak doğru tedavi ile tamamen iyileşebilen bir hastalıktır.

Vestibüler Nörit Neden Olur?

Vestibüler nöritin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, en güçlü bilimsel görüş bu hastalığın viral enfeksiyonlar sonrası ortaya çıktığı yönündedir. Üst solunum yolu enfeksiyonları, grip, soğuk algınlığı veya COVID-19 gibi hastalıkların ardından, bağışıklık sisteminin verdiği yanıt vestibüler sinirin iltihaplanmasına yol açabilir. Bu nedenle birçok hastada şiddetli baş dönmesi atağından önce birkaç gün süren ateş, burun akıntısı ya da boğaz ağrısı öyküsü vardır.

Herpes virüsleri (özellikle Herpes Simplex ve Varicella Zoster), vestibüler sinirde uzun süre sessiz şekilde kalabilir ve bağışıklık sisteminin zayıfladığı dönemlerde yeniden aktifleşerek sinirde ani hasara yol açabilir. Bu mekanizma hastalığın açıklanmasında en sık kabul edilen teoridir.

Bazı vakalarda vestibüler nöritin otoimmün süreçler sonucunda geliştiği düşünülmektedir. Vücut yanlışlıkla kendi vestibüler sinirine saldırabilir ve bu durum sinir iletiminin bozulmasına neden olabilir.

Hastalığı tetikleme olasılığı olan diğer durumlar şunlardır:

• Şiddetli stres ve uykusuzluk
• Bağışıklık sisteminin zayıflaması
• Mevsimsel enfeksiyon dönemleri
• Ani ısı değişiklikleri
• Fiziksel travmalar
• Sigara ve kronik hastalıklar

Vestibüler nörit her yaşta görülebilir ancak en sık 40–70 yaş aralığında karşımıza çıkar. Kadın ve erkeklerde görülme oranı benzerdir.

Vestibüler Nörit Belirtileri Nelerdir?

Vestibüler nörit belirtileri genellikle aniden başlar ve hastada büyük korku ve çaresizlik hissi yaratabilir. En belirgin belirti, ani ortaya çıkan şiddetli çevrenin dönmesi şeklinde baş dönmesi (vertigo) dir. Hastalar “Yer ayağımın altından kayıyor” veya “Her şey bir anda dönmeye başladı” şeklinde tarif eder. Bu vertigo, genellikle sürekli bir dönme hissidir, kısa süreli ataklar şeklinde gelmez ve ilk 24–48 saatte maksimum şiddete ulaşır, ardından günler içinde yavaş yavaş hafifler.

Baş dönmesine çoğunlukla yoğun dengesizlik eşlik eder. Hasta ayakta durmakta zorlanır, yürümeye çalıştığında etkilenen tarafa doğru düşme eğilimi gösterir. Bu nedenle çoğu hasta acil servise başvurmak zorunda kalır. Bulantı, kusma, soğuk terleme, çarpıntı, tansiyon değişiklikleri gibi otonomik belirtiler de çok sık görülür.

Vestibüler nörite özgü bir diğer bulgu nistagmus adı verilen gözde istemsiz kaymalardır. Bu bulgu, nöroloji veya KBB uzmanının muayenede tanıya yönelik önemli ipuçları almasını sağlar.

Ayırıcı bir özellik olarak işitme korunur.Vestibüler nöritte kulakta çınlama veya belirgin işitme kaybı beklenmez. Bu durum, iç kulağın işitme kısmının etkilenmediğini gösterir ve labirentit gibi diğer hastalıklardan ayrımda kritik rol oynar.

Hastalığın doğal seyri şu şekildedir:

• İlk 1–3 gün: Şiddetli vertigo + yoğun bulantı-kusma
• 1–2 hafta: Dengesizlik, yürürken kayma ve hareket hassasiyeti
• 3–12 ay: Merkezi sinir sisteminin kompanzasyonu ile kademeli iyileşme

Bazı kişilerde akut dönem sonrasında hareket korkusu, anksiyete ve panik atak gelişebilir. Bu nedenle psikolojik destek, iyileşme sürecinin önemli bir parçasıdır.

Vestibüler nörit baş dönmesi hastalıkları arasında ani başlangıcı ve işitmenin korunması ile ayırt edilir. Tanı ve tedavi geciktiğinde iyileşme süreci uzayabilir.

Barany Society Vestibüler Nörit Tanı Kriterleri (Acute Unilateral Vestibulopathy / Vestibular Neuritis)

Tanı için A, B, C ve D maddelerinin hepsi karşılanmalıdır:

A) Akut Vestibüler Sendrom

• Ani başlayan şiddetli vertigo
• Sürekli döner tarzda baş dönmesi saatler–günler boyunca devam eder
• Bulantı, kusma, dengesizlik ve huzursuzluk eşlik eder

B) Tek Taraflı Periferik Vestibüler Disfonksiyon Bulguları

Aşağıdaki bulgulardan en az biri bulunmalıdır:

• Etkilenen kulağa karşı yönlü spontan nistagmus
  (görsel fiksasyon ile azalan nistagmus)
• Head Impulse Test pozitif (catch-up saccades)
• Kalorik testte %25’ten fazla kanal parezi
• Video Head Impulse Test (vHIT) ile yarım daire kanalı kazanç düşüklüğü

C) İşitme Fonksiyonunun Normal Olması

• Sensörinöral işitme kaybı OLMAMALI
• Kulak çınlaması ve kulakta dolgunluk ön planda olmamalı

Bu madde vestibüler nöriti labirentitten ayırmak için çok önemlidir.

D) Merkezi Nedenlerin Dışlanması

• Nörolojik muayenede beyin sapı-serebellum bulgusu yok
• Nistagmus özellikleri periferik vertigo ile uyumlu
• Gerekli durumlarda beyin MRI’ı ile inme vb. patolojiler ekarte edilir

Destekleyici (Ancak zorunlu olmayan) Bulgular

• Öncesinde viral enfeksiyon öyküsü (soğuk algınlığı, grip vb)
• Etkilenen tarafa düşme eğilimi
• Romberg ve tandem test bozukluğu
• Zamanla merkezi kompanzasyon gelişmesi (haftalar-aylar)

Vestibüler Nörit Nasıl Teşhis Edilir?

Vestibüler nörit tanısı büyük ölçüde klinik değerlendirmeye dayanır. Şikâyetlerin ani başlaması, sürekli ve şiddetli döner baş dönmesinin işitme kaybı olmadan ortaya çıkması tanıda en güçlü ipuçlarıdır. Bu nedenle ayrıntılı öykü alma ilk adımdır. Baş dönmesinin süresi, tetikleyici bir üst solunum yolu enfeksiyonu öyküsü, denge bozukluğunun şiddeti ve eşlik eden belirtiler mutlaka sorgulanır.

Nöroloji veya Kulak Burun Boğaz muayenesinde spontan nistagmus (gözlerde istemsiz kayma) değerlendirilir. Vestibüler nöritte bu nistagmus genellikle etkilenmeyen tarafa doğru olur. Head Impulse Test (HIT) bu hastalıkta en değerli muayene testidir; pozitif olması periferik vestibüler hasarı destekler. Denge testlerinde, hasta özellikle etkilenen tarafa doğru düşme eğilimi gösterir. Ayrıca Dix-Hallpike testinin negatif olması, hastalığı BPPV’den ayırt etmede önemlidir.

Tanıyı doğrulamak için vestibüler fonksiyon testleri yapılabilir.

• VNG (Video-Nistagmografi): Göz hareketleri objektif olarak değerlendirilir.
• Kalorik test: Etkilenen kulakta kanal parezisi (fonksiyon kaybı) saptanır.

Vestibüler nöritte işitme etkilenmediğinden, odyometri testinin normal olması, labyrinthitis gibi işitme kaybı yapan hastalıklarla ayırıcı tanıda çok önemlidir.

Her baş dönmesi masum olmayabileceği için, merkezi sinir sistemi kaynaklı vertigo mutlaka dışlanmalıdır. Aşağıdaki durumlar varsa beyin MR’ı istenir:

– Şiddetli çift görme, konuşma bozukluğu, kol-bacak güçsüzlüğü gibi eşlik eden nörolojik belirtiler
– Şiddetli baş ağrısı eşlik etmesi
– Nistagmusun tipik olmayan özellikler göstermesi
– 24–48 saatte beklenen iyileşmenin görülmemesi

Kan tahlilleri (CRP, ESR vb.) yalnızca enfeksiyon veya inflamasyon şüphesinde destek amaçlı kullanılır. Vestibüler nörit teşhisi; ani ve sürekli vertigo + işitmenin korunması + periferik vestibüler test bozukluğu kombinasyonu ile konur.

Vestibüler Nörit Hastalığında Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Vestibüler nörit tedavisi, akut dönem yönetimi, iyileşmeyi hızlandırma ve denge fonksiyonlarının geri kazandırılması üzerine kuruludur. Tedavi yaklaşımı hastalığın evresine ve hastanın klinik durumuna göre bireyselleştirilir.

Akut dönemde kortikosteroid tedavisi en etkili yöntemdir. Prednisolon genellikle 7–10 gün süreyle verilen ve kademeli azaltılan bir tedavi rejimiyle uygulanır. Özellikle ilk 72 saat içinde başlanması, vestibüler sinir fonksiyonunun geri kazanılmasında belirgin üstünlük sağlar. Viral enfeksiyon şüphesi olan hastalarda, hekimin uygun görmesi halinde antiviral tedavi (örn. valacyclovir) kortizon tedavisine eklenebilir.

Şiddetli baş dönmesi ve bulantı nedeniyle ilk günlerde semptomatik tedavi gerekebilir. Betahistin, meklizin veya dimenhidrinat vertigo kontrolünde kullanılabilir; ancak uzun süreli kullanımı merkezi kompanzasyonu geciktireceğinden 3–5 gün ile sınırlanmalıdır. Bulantı ve kusmada ondansetron ve metoklopramid etkili seçeneklerdir. Ciddi kaygı yaşayan hastalarda kısa süreli benzodiazepin desteği düşünülebilir.

İyileşme sürecinin en kritik aşaması vestibüler rehabilitasyon dönemidir. Vertigo azaldıktan sonra erken mobilizasyon, beynin denge sistemini yeniden organize etmesi için oldukça önemlidir. Rehabilitasyon uygulanmayan hastalarda iyileşme süreci uzayabilir ve kronik baş dönmesi gelişme riski artar.

Takip sürecinde ilk hafta erken kontrol, ardından 1. ve 3. ay değerlendirmeleri önerilir. Hastaların yaklaşık %80–90’ı tamamen iyileşir. Küçük bir grupta hafif denge problemleri devam edebilir; bu durumda rehabilitasyon programı genişletilir.

Vestibüler Rehabilitasyon Egzersizleri

Vestibüler nörit sonrası denge sisteminin toparlanması için vestibüler rehabilitasyon, tedavinin en önemli basamağıdır. Beynin, hasarlanan sinirin eksikliğini telafi edebilmesi için tekrarlı ve kontrollü hareketlere ihtiyacı vardır.

İlk günlerde hastanın toleransına göre hafif göz ve baş hareketleri ile başlanır. Baş hareketleri sırasında bir hedefe odaklanmayı içeren gaze stabilizasyon egzersizleri (VOR egzersizleri) vestibülo-oküler refleksi güçlendirir ve hastanın görüntü sabitleme kapasitesini hızla artırır.

Baş dönmesi belirgin şekilde azaldığında, denge becerilerini geliştiren ayakta durma ve yürüme egzersizleri eklenir. Tandem yürüme, tek ayak üzerinde durma ve farklı zeminlerde denge çalışmaları kompanzasyonu hızlandırır. Günlük yaşam hareketlerini içeren fonksiyonel antrenmanlar hastanın özgüvenini geri kazandırır.

Kronik dönemde, hareket hassasiyetini azaltmaya yönelik habituasyon egzersizleri, sanal gerçeklik uygulamaları ve çift görevli aktiviteler (denge + bilişsel görev) önemli fayda sağlar. Düzenli uygulama ile hastaların büyük çoğunluğu 4–8 hafta içinde normal aktivitelere döner.

Uygulama önerisi:

• Günde 2–3 kez,
• 15–20 dakikalık seanslar
• Belirti toleransına göre artan tempo ile…

Egzersizler sırasında hafif baş dönmesi olması doğaldır; ancak şiddetli kötüleşme olursa mola verilmelidir. İlk günlerde bir refakatçi bulunması güvenlik için önerilir.

Vestibüler nörit; doğru zamanda başlanan kortizon tedavisi + erken rehabilitasyon ile büyük oranda tamamen düzelebilen bir hastalıktır. Tedavide sabır, süreklilik ve düzenli takip başarıyı belirler.

Vestibüler Nörit Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1.Vestibüler Nörit ile Meniere Hastalığı Arasındaki Fark Nedir?

Vestibüler nörit ve Meniere hastalığı her ikisi de baş dönmesine neden olsa da işitme bulguları açısından önemli farklılıklar vardır. Vestibüler nöritte işitme tamamen normaldir, kulakta çınlama veya basınç hissi beklenmez. Meniere hastalığında ise vertigo ataklarına mutlaka işitme kaybı, tinnitus ve kulak dolgunluğu eşlik eder. Vestibüler nörit genellikle tek bir ani atakla başlar ve giderek düzelir; Meniere hastalığında ise baş dönmesi tekrarlayan ataklar şeklindedir. Ayrıca vestibüler nörit çoğunlukla virüs sonrası ortaya çıkarken, Meniere hastalığında iç kulakta sıvı basıncı artmıştır. Bu nedenle tedavi yaklaşımları da farklıdır: vestibüler nöritte kortikosteroid ve rehabilitasyon, Meniere’de ise tuz kısıtlı diyet ve diüretikler ön plandadır.

2. Vestibüler Nörit Ne Kadar Sürer? Tamamen Geçer Mi?

Vestibüler nöritin en şiddetli dönemi 2–7 gün sürer. İlk 24–48 saatte baş dönmesi en yüksek seviyeye çıkar, ardından günden güne azalır. Hastaların çoğu 1–2 hafta içinde normal yaşamına dönebilir. Uygun tedavi ile hastaların %80–90’ında tam iyileşme sağlanır. Ancak bazı kişilerde hafif dengesizlik 3–6 ay kadar devam edebilir; bu durum vestibüler rehabilitasyon ile hızla düzelir. Hastalık çoğu zaman tek atak şeklinde yaşanır ve nüks oranı %2–5 seviyesindedir.

3. Vestibüler Nörit Sırasında Çalışabilir Miyim? Ne Kadar İstirahat Gerekir?

Akut dönemde çalışma hem risklidir hem de tedaviyi olumsuz etkiler. İlk 3–5 gün boyunca şiddetli baş dönmesi nedeniyle hasta çoğu zaman yataktan kalkamaz. Riskli işlerde çalışanların (araç kullanma, yüksekte çalışma, makine kullanımı) en az 1–2 hafta izin alması gerekir. Masa başı çalışanlar genellikle 1 hafta içinde kademeli dönüş yapabilir. Ancak tamamen hareketsiz kalmak da doğru değildir; erken ve kontrollü mobilizasyon iyileşmeyi hızlandırır. İşe dönüş kararı mutlaka doktor tarafından bireysel değerlendirme ile verilmelidir.

4. Vestibüler Nörit Egzersizleri Evde Yapılabilir Mi? Ne Kadar Devam Etmeli?

Evet — vestibüler rehabilitasyon egzersizleri evde uygulanabilir ve iyileşmenin en kritik parçasıdır. Uygulama öncesi egzersizlerin fizyoterapist tarafından öğretilmesi önerilir.
Egzersiz planı:

• Günde 2–3 kez
• Her seans 15–20 dakika
• Toplam 6–8 hafta uygulama

Egzersizler ilk günlerde baş dönmesini artırabilir; bu beklenen bir durumdur ve beynin uyum sağladığını gösterir. Semptomlar tamamen geçtikten sonra bile 2–3 hafta koruyucu egzersizlere devam etmek nüks riskini azaltır.

5. Vestibüler Nörit Tekrar Eder Mi? Nasıl Korunabilirim?

Vestibüler nörit çoğunlukla bir kez yaşanır. Yalnızca %2–5 olguda tekrarlama görülebilir. Yeniden ortaya çıkmasını önlemek için bağışıklık sistemini güçlendirmek önemlidir:

– Düzenli uyku ve sağlıklı beslenme
– Soğuk algınlığı/grip dönemlerinde iyi istirahat
– Stres yönetimi ve düzenli egzersiz

Daha önce nörit geçiren biri benzer şiddette baş dönmesi tekrar yaşarsa ilk 72 saat içinde doktora başvurmalı; erken kortizon tedavisi iyileşmeyi belirgin hızlandırır.

6. Vestibüler Nöritte MR Normal Çıkarsa Yine de Hastalık Var mı?

Evet. Vestibüler nörit görüntüleme ile değil, klinik bulgularla tanı konulan bir hastalıktır.
Beyin MR’ının rolü:

• Beyincik felci (inme)
• Multipl skleroz
• Akustik nörinom gibi ciddi beyin ve kulak patolojilerini dışlamak içindir.

Vestibüler nöritte ise beyin MR tamamen normal olabilir.  Bazen kontrastlı MR’da denge sinirinde kontrast tutulumu saptanabilir. Bu nedenle MR normal olması tanıyı dışlamaz; doğru hikâye, muayene ve vestibüler testler tanı için yeterlidir.